afb. A.F.A.M. Wetzer, 4 september 2008

Bastion Oranje

bouwjaar: 1634
locatie: Zuidwal

Dit bastion, het grootste van de vesting, is in 1634 gebouwd. Dus nadat Frederik Hendrik de stad in 1629 had veroverd. De stadswal liep tijdens het beleg ongeveer waar nu de verkeersweg ligt. Tijdens het beleg was het moeilijk effectief vuur uit te brengen op de aanvallers die het Vughterbastion belaagden en daar tenslotte een bres sloegen. Om te voorkomen dat zoiets zich ooit nog eens zou herhalen is dit mooie bastion gebouwd. Vanaf de rechter face kunnen we goed zien hoe vandaar het Vughterbastion met kanonvuur bestreken kan worden. Het geschut in die tijd schoot niet verder dan 800 meter.
Het beeldje met de gans in aanvalshouding is door het garnizoen aangeboden ter gelegenheid van het 400 jarig bestaan van de garnizoensstad in 1967.
Het grote kanon, in de volksmond Boze Griet, heet eigenlijk Stuer Gewalt. Een tekst in gotische letters vermeldt: "Stuer Gewalt heisz Ich Herzogenbusch behut Ich". In 1510 kreeg een Duitse smid Jan Fyck van Segen uit Keulen van de stad de opdracht een kanon te smeden dat over de toren van Bommel kon schieten. De Geldersen, onder Maarten van Rossum uit de Bommelerwaard, bedreigden toen de stad. Bij het proefschieten kwamen echter de kogels er in stukken en brokken uit en het stadsbestuur weigerde te betalen. De smid begon een proces dat in 1532 eindigde met een betaling van 250 Carolusguldens door het stadsbestuur. Later heeft men er een stuk afgehaald om als klokgewicht op het stadhuis te dienen. In de vorige eeuw hebben de geschutmakers van de artillerie van het garnizoen de stukken weer aan elkaar gesmeed.
Vestingwandelingen
Benaming
Jaar
Naam
Bron
1645
Orangje Bolwerck
Sylva Ducis Gallis Bois le Duc German sHartogen Bos (ca 1645)
I. Covens en C. Mortier
1740
Oranje Bolwerk
(niet zoals aangegeven Bosselaars Bolwerk)
Grondtekening der Stad 's-Hertogenbosch (ca 1740)
Tegenwoordige Staat, uitgegeven door I. Tirion, 1740
1795
Bastion Orange
Plan der Stad Forten en Situatie van 's-Hertogenbosch 1795
1866
Bastion Oranje
Provincie Noord Brabant. Gemeente 's-Hertogenbosch (No. 2 Stad)
Kuyper, Gemeente-atlas (ca 1866)
1897
Bastion Oranje
RB 27-01-1897
1910
Bastion Oranje
Straatnamenlijst 's-Hertogenbosch 1910-1911
Artikelen
1990

Rien Spierings

Bastion Oranje
Togazet 3 (1990) 2-5
 
1998

Nico Jurgens

Onbekende foto thuisgebracht
's-Hertogenbosch 1 (1998) 34-35
2008

Wim Hagemans

Kunst en techniek in Bastiononder
Brabants Dagblad donderdag 21 augustus 2008
 
Kunstafbeeldingen

De Zuidwal met Bastion Oranje, z.j.

Carel Frederik Cordes (1851-1927)
(olieverf op doek, 34.0 x 75.0 cm)
Noordbrabants Museum, 's-Hertogenbosch
Open Monumentendag
2004 Dit grote bolwerk werd door de Staatse overheid in 1634 aan de bestaande omwalling toegevoegd omdat in defensief opzicht de afstand tussen Bastion Vught en het Bastion Baselaar te groot was om voldoende flankbescherming te geven aan de tussengelegen courtine van de stadswal. Tegen de wal en de restanten van de middeleeuwse stadsmuur en een muurtoren werd het bastion uitgebouwd als zogeheten 'hol bastion' waarbinnen zich aanvankelijk een waterpartij bevond. Op het bastion werd voorts een molenbelt opgeworpen waarop eerst een houten standerdmolen werd geplaatst (een zgn. runmolen, in bezit van het Grootziekengasthuis, die eikenschors maalde t.b.v. de leerlooierijen). In de 18e eeuw werd deze vervangen door een hoge stenen stellingmolen (de eerste in de stad), die in 1841 zijn functie verloor en werd vervangen door stoommachines. Deze olie- en meelfabriek werd gesloopt in 1885 waarna de gemeente er een parkje aanlegde.
Het bastion Oranje had inmiddels zijn verdedigingsfunctie verloren sinds de vestingwet van 1874. De muren van het bastion behielden hun waterkerende functie tot op de dag van vandaag.
Open Monumentendag 2004
 
Raadsbesluiten
1897

27 januari 1897

No. 29. Namen van straten
... de naam Bastion Oranje blijft behouden ...
Stadsarchief | GAHt Notulen gemeenteraad 1897 nr. 1(27.01) p. 1-47 | 42
 
Afbeeldingen
  • Onbekend
  • Onbekend
  • 9 mei 2007
Literatuur en bronnenpublicaties

C.J. Gudde, 's-Hertogenbosch geschiedenis van vesting en forten (1974) 7, 70, 112, 123, 124, 206, 209, 229, 232

Henk Henkes, Van den Raethuys tot Stadhuis (2016) 177, 184, 190

Voorloopige lijst der Nederlandsche monumenten van geschiedenis en kunst (1931) 166

Aart Vos, 's-Hertogenbosch : De geschiedenis van een Brabantse stad 1629-1990 (1997) 43, 389

n: vermelding in een voetnoot